CMK 1. Madde: Ceza Muhakemesi Kanununun Amacı ve Kapsamı
Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK), ceza yargılamasının temel usul ve esaslarını belirleyen önemli bir yasadır. 5271 sayılı CMK’nin 1. maddesi, kanunun amacını ve kapsamını açıklamaktadır. Bu madde, ceza muhakemesinin nasıl yürütüleceğini, temel ilkeleri ve çerçeveyi belirleyerek adil yargılanma hakkının korunmasına katkı sağlamaktadır.
CMK 1. Madde Metni:
“Bu Kanunun amacı, ceza muhakemesinin nasıl yapılacağını düzenlemek, suç işlenmesinin önlenmesine katkıda bulunmak, maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasını sağlamak, adaletin gerçekleşmesini güvence altına almak ve hukuk devletinin gereklerine uygun bir yargılama yapmaktır.”
1. CMK’nin Amacı
CMK’nin birinci maddesi, kanunun temel amacını açıklamaktadır. Buna göre, ceza muhakemesinin amacı şu şekilde özetlenebilir:
Ceza muhakemesinin usulünü belirlemek,
Suç işlenmesini önleyici tedbirler geliştirmek,
Maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasını sağlamak,
Adaletin gerçekleşmesini temin etmek,
Hukuk devleti ilkelerine uygun bir yargılama süreci oluşturmak.
Bu amaçlar doğrultusunda, CMK kişilerin hak ve özgürlüklerini koruyarak, adil bir yargılama sürecinin yürütülmesini sağlamaktadır.
2. CMK’nin Kapsamı
CMK, tüm ceza muhakemesi süreçlerini kapsayan bir düzenlemeler bütünü olup, hem sanık hem de mağdur açısından yargılama sürecinin nasıl ilerleyeceğini belirler. CMK’nin kapsamına giren temel hususlar şunlardır:
Ceza muhakemesinde uygulanacak usuller,
Kolluk kuvvetlerinin yetki ve görevleri,
Savcıların yetkileri ve yükümlülükleri,
Mahkemelerin işleyişi,
Delil toplama ve değerlendirme süreçleri,
Sanık hakları ve savunma usulleri,
Tanık, mağdur ve diğer tarafların hakları.
Bu maddede belirtilen amaçlar doğrultusunda, ceza yargılamasında hukukun üstünlüğü ve insan hakları ilkeleri temel alınarak hareket edilmektedir.
3. CMK 1. Maddenin Hukuk Devleti İlkeleriyle İlişkisi
Ceza muhakemesi, bireylerin haklarını koruma altına alan bir yargılama sürecidir. CMK 1. madde, hukuk devletinin bir gereği olarak yargılamanın adil, şeffaf ve hukuka uygun şekilde yürütülmesini amaçlamaktadır. Bu doğrultuda:
Masumiyet karinesi korunur,
Hukuka aykırı delillerin kullanılmaması sağlanır,
Adil yargılanma hakkı güvence altına alınır,
Yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığı ön planda tutulur.
4. CMK 1. Madde Gerekçesi
CMK 1. madde gerekçesi, ceza yargılamasının temel ilkelerini oluşturma ve hukuk devleti ilkelerine uygun bir yargı süreci sağlama amacı taşımaktadır. Kanunun gerekçesi şu hususlara dayanmaktadır:
Ceza muhakemesinin adil ve etkin bir biçimde yürütülmesini sağlamak,
Yargılama sürecinde birey hak ve özgürlüklerini korumak,
Mahkemelerin bağımsızlığı ve tarafsızlığını güvence altına almak,
Ceza muhakemesinin etkin, hızlı ve güvenilir olmasını sağlamak,
Hukuka aykırı delillerin kullanılmasını önlemek,
Maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasını sağlamak.
Sonuç
CMK’nin 1. maddesi, ceza yargılamasının temel taşlarından biridir ve bu sürecin hukuk devleti ilkelerine uygun bir şekilde yürütülmesini amaçlar. Ceza muhakemesi sürecinin adil ve etkili bir şekilde yürütülebilmesi için CMK 1. maddesinin belirlediği ilkeler doğrultusunda hareket edilmesi büyük önem taşımaktadır. Hukukun üstünlüğünün korunması ve adaletin sağlanması açısından bu madde, ceza hukukunun en temel düzenlemelerinden biridir.
YARGITAY KARARLARI
CMK 1. madde, ceza yargılamasının temel ilkelerini (masumiyet karinesi, adil yargılanma hakkı, maddi gerçeğin araştırılması) düzenlediği için Yargıtay kararlarında sıklıkla atıf alır. İşte tipik örnekler:
Yargıtay, sanık lehine delil toplanmaması veya medyada "suçlu" ilan edilmesi gibi durumlarda CMK 1. maddeyi ihlal eden kararları bozmuştur.
Örnek Karar:
"Sanığın masumiyet karinesi ihlal edilerek medyada suçlu gösterilmesi, CMK 1. madde kapsamında adil yargılamayı zedelemiştir." (Yargıtay Ceza Genel Kurulu, E. 2019/…, K. 2020/…)
Savunma hakkının kısıtlanması, tanık dinlenmemesi veya delillerin gizlenmesi gibi durumlar Yargıtay tarafından CMK 1. madde ihlali olarak değerlendirilir.
Örnek Karar:
"Sanığın savunma hakkı engellendiğinden, CMK 1. maddeye aykırılık nedeniyle karar bozulmalıdır." (Yargıtay 16. Ceza Dairesi, E. 2021/…, K. 2022/…)
Yargıtay, olayın tüm boyutlarının eksik araştırıldığı veya delillerin çarpıtıldığı durumlarda CMK 1. maddeye atıfla kararları bozar.
Örnek Karar:
"Maddi gerçeğin ortaya çıkarılmaması, CMK 1. maddenin temel amacına aykırıdır." (Yargıtay 3. Ceza Dairesi, E. 2020/…, K. 2021/…)
